Cây xoay giống (xay nhung)

Cây xoay giống là loại gỗ lớn khá phổ biến của Việt Nam. Cây mọc chủ yếu trong các rừng lá rộng thường xanh, ẩm ướt. Cây xoay có nhiều công dụng nên cần nghiên cứu để tìm ra cách nhân giống đưa vào trồng trọt. Vì quý hiếm và nhiều ý nghĩa nên loài cây cần được bảo tồn mạnh mẽ, và cũng đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam (Tập II, phần thực vật, năm 1996).

Tên khoa học

Dialium cochinchinensis Pierre, 1767

Tên khác: Xay, xây, lá mét, (kiền kiền)

Họ: Vang – Caesalpiniaceae

Tên thương phẩm: Velvet tamarind (Anh); Tamarind prunier (Pháp)

Đặc điểm hình thái

Cây gỗ lớn rụng lá từng phần, cao 25-35 m. Đường kính 60-80 cm; tán hình ô, phân nhiều cành. Thân hình trụ thẳng, gốc có bạnh lớn, cao đến 3m; vỏ thân màu trắng xám, có các mảnh bong nhỏ hình đa giác không đều, thịt vỏ có lớp trong màu xanh, lớp ngoài dày 6-8 mm, gồm 2 phần: phần ngoài màu nâu không chứa nhựa, phần trong có vân tím mịn chứa nhựa mủ đỏ, dày 2 mm. Cành non mảnh, mềm, gần hình 4 cạnh, có rãnh và có lông tơ mịn.

Lá kép một lần lông chim lẻ, cuống chung dài 15cm, nhẵn, có 5-7 lá chét hình trứng không đều, dài 4-7 cm, rộng 1,5-3,5 cm, đầu thuôn nhọn, gốc tròn hoặc tù, không đối xứng, có 6-7 gân bên hình cung; cuống lá có lông thưa, mịn; lá kèm sớm rụng.

Cụm hoa hình chuỳ, phân nhánh nhiều, mọc kẽ lá, dài 20-30 cm hoặc hơn, có lông, mang nhiều hoa. Hoa rất nhỏ, màu trắng, cuống có lông mịn; lá đài 5 hợp thành ống ngắn á dưới, đỉnh có 5 thuỳ, nhẵn; không có tràng; nhị 2, chỉ nhị ngắn, nhẵn; bầu hình trứng, có lông, vòi hình dùi.

Quả hình trứng dài, hơi dẹt, dài 1,8 cm,rộng 1,3-1,5 cm, có phủ lông mềm màu nâu hoặc nâu xám rất mịn như nhung; vỏ quả ngoài mỏng, giòn dễ vỡ, vỏ quả giữa mềm và xốp như bột, có vị chua ngọt như cơmquả me; vỏ quả trong là lớp màng dai. Hạt 1-2, hình bầu dục hơi dẹt, có vỏ cứng màu vàng nâu bóng và một đường vân nhạt.

Các thông tin khác

Xoay có hình thái bên ngoài rất giống các loài thuộc chi Cẩm lai (Dalbergia). Chúng có thể phân biệt với các loài cẩmlai á đặc điểm sau: Gốc xoay có bạnh vè, vỏ có nhựa mủ đỏ; quả nhỏ hình trứng và có lớp lông như nhung; còn các loài cây thuộc chi Cẩm lai không có bạnh vè lớn, vỏ không có nhựa mủ, quả dạng quả dẹt thành cành, không có lông nhung.

Phân bố cây xoay giống

Cây mọc chủ yếu trong các rừng lá rộng thường xanh, ẩm ướt, trạng thái nguyên sinh hoặc mới bị tác động nhẹ hoặc rừng nửa rụng lá, á độ cao từ 500m đến 1.600 m trên mặt biển.

Việt Nam:

Cây xoay giống là loại gỗ lớn khá phổ biến của Việt Nam, phân bố từ phía TâyThanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, qua Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế trá vào Nam. Ba tỉnh Tây nguyên là vùng tập trung nhiều xoay nhất, đặc biệt là ở Kon Tum và Gia Lai. Đăk Lăk và Lâm Đồng cũng có xoay mọc, nhưng ít hơn. Cũng gặp xoay á các tỉnh Vùng Nam Trung Bộ như: Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thuận và Bình Thuận và các tỉnh Đông và Tây Nam Bộ như: Đồng Nai, Bình Phước, Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Tháp.

Thế giới:

Xoay phân bố á vùng nhiệt đới Đông Nam Á bao gồm Myanmar, Thái Lan, Malaysia, Lào và Campuchia.

Phân bố cây xoay ở Việt Nam

Đặc điểm sinh học cây xoay

Vùng có xoay phân bố thường có nhiệt độ bình quân năm trên 20 0C, lượng mưa trên dưới 2.000 mm/năm. Xoay có thể mọc trên nhiều loại đất khác nhau, nhưng đều có tầng đất dày, lượng mùn cao. Ít khi gặp xoay mọc trên đất có tầng mỏng, bị xói mòn mạnh.

Cây rất ưa đất bazan, feralit màu nâu đỏ và phù sa cổ, địa hình thường gặp xoay là chân các núi thấp, trên cao nguyên, trong các thung lũng tương đối bằng phẳng, độ dốc không lớn, ít mọc ven sông suối.

Trong rừng xoay luôn vươn lên tầng cao nhất của rừng, tạo nên tầng vượt tán cùng với các loài gỗ lớn. Cây trưởng thành ưa sáng, nhưng trong giai đoạn còn non là cây chịu bóng tốt. Do có quả và hạt nhiều nên cây mạ tái sinh rất tốt dưới tán rừng. Nhưng dưới tán các rừng giầu, có độ tàn che cao, cây mạ bị chết rất nhiều trước khi chuyển thành cây con. Trong khi đó ácác loại hình rừng thưa, xen kẽ cây họ Dầu, độ má tán cao, hạt giống nảy mầm tốt (khoảng 50%); cây con cũng xuất hiện nhiều hơn.

Hạt xoay có thể nảy mầm tự nhiên sau 50 tuần lễ. Trong vòng 5-7 năm đầu cây sinh trưởng chậm. Lượng tăng trưởng bình quân mỗi nămcao được 0,25 m và tăng đường kính 0,48 cm. Sau 145 năm cây vẫn chưa biểu hiện ngừng sinh trưáng, khi đó thể tích của toàn cây là 10,54 m3 và thể tích dưới cành 4,31 m3.

Hoa tháng 4-6, quả tháng 9 và rải rác đến tháng 12. Chu kỳ sai quả của xoay là 5 năm.

Đặc điểm tự nhiên của xây xoay — **Đặc điểm sinh học của cây xoay**

Công dụng cây xay giống

Cây ăn quả khá phổ biến ở miền Nam Việt Nam. Hàng năm nhân dân vùng có xoay phân bố thường vào rừng nhặt hàng chục tấn quả xoay, sau đó vận chuyển về các đô thị để bán. Có cây thu được 2-3 tạ quả/năm. Quả xoay ăn ngon, được trẻ em và phụ nữ ưa thích vì cơm quả có vị chua dịu rất hấp dẫn. Quả được bầy bán tại các chợ vùng Tây Nguyên và Đông Nam Bộ rất nhiều trong vụ quả chín, nhất là vào dịp cuối năm.

Cao cơm quả xoay có tác dụng nhuận tràng. Cách chế biến như sau: Lấy 100 g cơm quả xoay, nghiền nát với nước. Lọc, rồi dùng dung dịch lọc cô với lửa nhỏ đến khi thành cao mềm. Ngày dùng 2-3 lần, mỗi lần 4-8 g.

Cây cho gỗ rất cứng, khó chặt, thớ mịn, nặng, màu trắng có các vân màu vàng nhạt và nâu đỏ. Gỗ chịu ẩm và chịu mối mọt, rất bền, tỷ trọng 1,15-1. Được dùng làm gỗ xây dựng trong các công trình lớn, đóng bệ xe, tàu, làm trục ép mía, tà vẹt, dụng cụ thể thao, trục bánh xe, làm đồ tiện.

Theo tài liệu nước ngoài, vỏ thân cây xoay có tác dụng làm săn, chữa tiêu chảy á trẻ em và bệnh nấm da (ringworm). Gỗ thân cây xoay phối hợp với một vài loại gỗ muồng (Cassia) như muồng đen (C. siamea) để chế thành dạng chè thuốc, uống chữa bệnh mề đay hoặc bệnh ỉa chảy ở trẻ em.

Do mọc ở tầng cao, nhiều cành ngang, tán lại thoáng nên ong rừng rất thích làm tổ trên cây xoay. Nhiều dân tộc ở Tây Nguyên rất chú ý bảo vệ loài cây quý này.

Giá trị kinh tế, khoa học và bảo tồn

Xoay là một cây LSNG đa tác dụng cần phải nghiên cứu để đưa vào trồng trọt. Quả xoay là một nguồn lợi lớn của dân địa phương, góp phần xoá đói, giảm nghèo cho họ. Cần phải xây dựng các lâm phần vừa lấy gỗ vừa thu hái quả. Hiện nay rừng xoay bị khai thác mạnh để lấy gỗ; một sỗ nơi dân đã chặt cây để lấy quả. Đây là một kiểu khai thác không bền vững, cần phải sớm loại bỏ để bảo đảm nguồn lợi lâu dài. Xoay được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam (Tập II, phần thực vật, năm 1996).

Kỹ thuật nhân giống cây xoay

Dựa trên “Tạp chí Lâm nghiệp số 6″, kết quả nghiên cứu đã xác định: Xoay là cây gỗ lớn sinh trưởng chậm, tỷ lệ hóa gỗ của hom cao nên cần sử dụng chất điều hòa sinh trưởng có nồng độ cao và giới hạn này nằm trong khoảng 5.000 – 10.000 ppm.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng Cây Xoay giống có khả năng nhân giống bằng phương pháp giâm hom. Sử dụng chất điều hòa sinh trưởng NAA, nồng độ 8.000 ppm.

Mua giống cây xoay ở đâu uy tín?

Trên đây là một số kiến thức Cây giống Tam Đảo đã chia sẻ về cây xoay giống (Xay nhung). Với nhiều năm kinh nghiệm trong việc ươm trồng và chọn lọc giống, chúng tôi cam kết cung cấp những loại cây giống, hạt giống uy tín, chất lượng tốt nhất trên thị trường.